سفارشهای امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب در بردارنده حکمتهایبسیاری است و راه و رسم زندگی را به همه آنها که خواهان سعادتاخروی هستند، میآموزد.
امام صادق(ع) به آسیبشناسی اجتماعی میپردازد و هنجارها وناهنجارها را معرفی میکند. شرح معانی بلند این سفارشها فرصتزیاد و توان علمی فراوان میطلبد که نگارنده از آنها برخوردارنیست. نوشتار حاضر شرحی مختصر بر سخنان امام صادق(ع) است.
ابتدا دو مقدمه را تقدیم مینماییم:
1- عبدالله بن جندب کیست؟
عبدالله بن جندب از علمای بزرگ شیعه و راویان پارسا ومورداطمینان درسده دوم هجری و از یاران امام صادق، امام کاظم وامام رضا علیهم السلام است. (1) وی نزد ائمه علیهم السلام مقامو منزلت رفیعی داشت. (2) عبدالله بن جندب از امام رضا(ع)پرسید: آیا از من راضی هستید؟ آن حضرت فرمود: بله، قسم بهخداوند! خدا و رسولش نیز از تو راضی هستند. (3)
عشق و ارادت خالصانه عبدالله بن جندب به اهلبیت علیهم السلاموتلاش فراوان او برای ترویج فرهنگ شیعی سبب شده است که نام اودر بین صدها راوی حدیث جاودانه بماند. روایتهای فراوان او گواهاین که وی در نقل و حفظ احادیث ائمه علیهم السلام نقش عمدهایداشته است.
2 سند وصیت
قدیمیترین منبع شیعی که سفارشهای امام صادق(ع) به عبدالله بنجندب را نقل کرده، کتاب «تحف العقول»، (4) اثر دانشمندوارسته شیعه، فقیه و محدث بزرگ، «ابومحمدحسن بن علی بن حسینبن شعبه حرانی» است، که در قرن چهارم هجری و معاصر شیخ صدوق(متوفای 318 ه .ق) میزیست. او استاد شیخ مفید (متوفای413 ه. ق) بود. عبدالله بن جندب نزد عالمان رجال، شخصیتی ستودنیدارد.
ابن شعبه حرانی سفارشهای امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب راهمانند سایر روایتهای بدون ذکرنام راویان آن آورده است. اودرمقدمه تحف العقول به این نکته اشاره و دلیلش را این گونهبیان میکند: «به منظور سبکی، اختصار و ایجاز و نیز باتوجه بهمحتوای احادیث که بیشتر درباره آداب، اخلاق، مواعظ و حکمتهااست، سندهای روایتها را نیاوردم.» (5)
علامه مجلسی(ره) در کتاب ارزشمند بحارالانوار، (6) متن کاملسفارشهای امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب را به نقل از تحفالعقول، با تفاوتهای بسیار اندک آورده است.
با توجه به مقام والای مولف و محتوای احادیث که در باب اخلاق وآداب وسنن است. حذف سند حدیثها خللی به وجود نخواهد آورد،زیرا تمام عالمان شیعه همواره از این کتاب پرارزش استفادهکردهاند و به آن اعتماد داشتهاند.
هشدار به دوستان
امام صادق(ع) دراولین جمله از سفارشهای سازنده خود، به دوستانخود هشدار میدهد و آنها را از خطر دامهای شیطان آگاه میسازد:
«یاعبدالله! لقد نصب ابلیس حبائله فی دارالغرور فما یقصد فیهاالااولیائنا»; ای عبدالله! ابلیس دامهایش را در دنیای فریبندهفقط به قصد شکار دوستان ما پهن کرده است.
امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب هشدار میدهد که مواظبشکارگاهها و دامهای شیطان باشد:
یابن جندب! ان للشیطان مصائد یصطادبها فتحاموا شباکهومصائده.»
ای پسر جندب! شیطان مکانهایی برای شکار دارد. مواظب دامها وشکارگاههای او باشید!
عبدالله بن جندب میپرسد: یابن رسول الله(ص) و ماهی؟
ای پسرفرستاده خدا! آنها چیستند؟
«اما مصائده فصد عن برالاخوان، و اما شباکه فنوم عن قضاءالصلوات التی فرض الله.» اما ابزار شکار او استشیطان ایجادمانع در نیکی به برادران و دامهای شیطان خفتن از انجام نمازهایواجب است.
فایدههای نیکی به برادران
در رفتارها و روابط اجتماعی، که تشکیل دهنده بخش عظیمی اززندگی انسانها، است، داشتن حس همیاری و روحیه نیکی به برادراندینی نشاندهدهنده پویایی و سلامت جامعه است.امام صادق(ع) ازسویی بیتوجهی به آن را شکارگاه شیطان شمرده و از سوی دیگراهمیت و ارزش این خصلت نیکو را با ذکر گوشه هایی از آثار وفوائد آن، این گونه بیان داشته است:
الف- عبادت خدا
هدف از آفرینش انسان در فرهنگ متعالی قرآن، بندگی و کرنش درمقابل آفریدگار است: (و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون) (7) ;«جن و انس را جز برای بندگی و عبادت نیافریدم.» از جلوههایپرارزش این هدف، نیکویی به برادران و دیدار آنها است.
«اما انه مایعبدالله بمثل نقل الاقدام الی برالاخوان وزیارتهم»; آگاه باش! همانا خداوند به چیزی مانند گام برداشتندر راه نیکی به برادران و دیدار آنها بندگی نشده است.
ب- سعی بین صفا و مروه
دومین اثر نیکی به دیگران، داشتن ثواب سعی بین صفا و مروه است:
«یابن جندب! الماشی فی حاجه اخیه کالساعی بین الصفا والمروه.»
ای پسر جندب! کسی که برای بر طرف کردن نیاز برادر خود گام برمیدارد مانند کسی است که سعی بین صفا و مروه میکند.
ج- به خون غلطیدن در راه خدا
ارزش دیگری که نیکی به برادران دینی در پی دارد همانندی آن باکشته شدن در راه خدا است: «وقاضی حاجته کالمتشحط بدمه فی سبیلالله یوم بدر واحد»; برطرف کننده نیاز برادر دینی همانند کسیاست که روز بدر و احد در راه خدا به خون خود بغلطد.
د- همنشینی با حور
«یابن جندب! من سره ان یزوجه الله الحور العین و یتوجه بالنورفلیدخل علی اخیه المؤمن السرور»; ایپسرجندب! هرکه خوشحالمیشود از این که خداوند او را به ازدواج حورالعین در آورد وتاج نور برسرش نهد باید دل برادر مومنش را شاد سازد.
عقوبتسستی دررفع نیاز برادران
جامعهای که به مشکلات و گرفتاریهای همنوعان خود بیتوجه باشد ونسبتبه حقوق نیازمندان سستی نماید زمینه عذاب سختخداوند رافراهم آورده است:
«ما عذب الله امه الا عنداستهانتهم بحقوق فقراء اخوانهم»;خداوند امتی را عذاب نخواهد کرد، مگر در وقتی که نسبتبه حقوقبرادران نیازمند خود سستی نمایند.
آسیبشناسی روابط اجتماعی
امام جعفرصادق(ع) چند مورد از آسیبهای روابط اجتماعی را چنینبیان کرده است:
1- غش: خیانت، نیرنگ وکلاه برداری.
2- تحقیر: خوار و کوچک شمردن دیگران و بیتوجهی به شخصیت آنها.
3- دشمنی: کینه توزی و درگیری.
4- حسادت: ناراحتشدن از خوبیهای دیگران و خیر دیگران رانخواستن.
«و من غش اخاه وحقره وناواه جعل الله النار ماءواه، و من حسدمومنا انماث الایمان فیقلبه کما ینماث الملح فی الماء»; هرکسبه برادر مومنش نیرنگ زند و او را کوچک و خوار شمارد و با اودرگیر شود، خداوند جایگاهش را آتش قرار دهد و هرکه به مومنیحسادت ورزد ایمان در دلش آب شود، همانند آب شدن نمک در آب.»
زیانهای غفلت از نماز
«ویل للساهین عن الصلوات، النائمین فی الخلوات، المستهزئینبالله و آیاته فی الفترات، اولئک لاخلاق لهم فی الاخره و لایکلمهمالله و لا ینظرالیهم (8) ، یوم القیمه و لایزکیهم و لهم عذابالیم»; وای برغفلت کنندگان ازنماز، خواب رفتهگان در خلوتها وآنها که در زمان ضعف دین، خدا و نشانه هایش را تمسخر میکنند.آنها هیچ بهرهای درآخرت ندارند. خداوند در روز قیامتبا آنهاسخن نمیگوید و به آنها نگاه نمیکند و آنها را نمیبخشد و برایآنها عذابی دردناک است.
امام صادق(ع) در ادامه سفارش هایش به عبدالله بن جندب فرمود:
«یابن جندب! اقل النوم باللیل و الکلام بالنهار فما فی الجسدشییء اقل شکرا من العین و اللسان، فان ام سلیمان فالت لسلیمان(ع) یابنی ایاک و النوم فانه یفقرک یوم یحتاج الناس الیاعمالهم»; ای پسر جندب! در شب کم بخواب و در روز کم بگو، زیرادر جسم آدمی عضوی کم سپاستر از چشم و زبان نیست. همانا مادرسلیمان به سلیمان گفت: پسرم! از خواب بپرهیز، زیرا تو را درروزی که مردم به اعمال و کردار خود نیازمندند، سخت محتاجمیکند.
باتوجه به نیاز طبیعی ولازم انسان به خواب، مذمت آن دراین سخنانمربوط به پرخوابی و خوابهایی است که انسان را از انجام وظایفدینی و دنیایی باز میدارد.
پینوشتها:
1- رجال شیخ طوسی، ص226، 355 و379.
2- رجال علامه حلی، ص 105.
3- رجال کشی، ص 585.
4- تحف العقول، ص 311.
5- همان، ص 4.
6- بحارالانوار، ج 78، ص279، ح113.
7- ذاریات، آیه56.
8- جمله «ولاینظر الیهم» در نسخه تحف العقول نیست ولی دربحارالانوار آمده است
.: Weblog Themes By Pichak :.
